Shitësi i vogël i bajameve
E quajnë Geni, është tetë vjeç dhe banon në Kombinat. Ka një vëlla e një motër, më të vegjël se veten, nënën që punon si pastruese e babain, me të cilin mërzitet shpesh, se ai i bërtet për bajamet që mbeten pa u shitur. Rregulli është që puna, siç i pëlqen ta quajë atë që bën, mbaron në orën dhjetë të mbrëmjes në verë e një orë më herët në dimër dhe kthehet në shtëpi me autobuzin e fundit, por kur nuk i mbaron dot i duhet të rrijë edhe më vonë, e të kthehet në këmbë, me të atin. Geni shkon në shkollë, në klasë të tretë këtë vit dhe i pëlqen. Anglishten ka lëndë të preferuar, thotë që di të numërojë deri në një milionë, por edhe leximin, kurse matematikën nuk e do dhe aq. I pëlqen të lexojë dhe ndonjëherë zihet me shokët e klasës, se ata duan t’ia ndërpresin e të bëjnë “sherrâ€. Mëson shumë dhe është një nga më të mirët e klasës. Kur të rritet ka dëshirë të bëhet astronaut. “Më pëlqen të rri pasdite tek lagjja e të loz me shokët, thotë, por ç’ti bëj! Babi nuk ma jep një ditë pushim, se duhen lekët, për shtëpinëâ€. Pushim ka vetëm ditët e shiut. Pas shkolle del në Tiranë, e përpiqet të shesë ndonjë bajame, nëpër lokalet e rrugës së bukur “Mustafa Matohitiâ€, ku shpesh shikon kryeministrin që kthehet në shtëpi e që përshëndet me dorë të rinjtë, që përtej xhamave të blinduar, apo tek Taiwan-i i njerëzve të ngeshëm që duan vetëm të çlodhen, apo ndoshta edhe në bllok, ku popull ka plot. Kudo ku ka njerëz mund të ketë njerëz të interesuar për bajamet e tij, dyqind lekë të vjetra kaushi. Të afrohet në tavolinë dhe gati sa s’të lutet t’i blesh ca bajame. Me sy të lutet dhe me trupin që imiton lëvizjet e ngathëta, se për të pyetur nuk të pyet, vetëm rrallë, ngaqë e ka shumë inat kur merr përgjigjen “jo!â€. Nëse i blen të thotë “Faleminderit!†dhe e fut monedhën në xhep, e nëse jo shkon më tej, nëpër tavolinat e tjera. Gjithsesi do të kthehet edhe një apo dy herë, në rast se dikush ndërron mendje. “Një herë, tregon Geni, një burrë më dha dhjetë mijë lekë dhe më tha: -Bli një çokollatë! E pashë dhe mendova sa shumë gjëra unë mund të blej me këtë. Pastaj shkova në shtëpi dhe ia dhashë babit. Atij iu bë shumë qejfi!†Kaq është ky tregim i tij, se po të vazhdojë do t’i duhet ndoshta të thotë edhe gjëra që nuk i pëlqejnë, si kur i ati i bërtet për bajamet e mbetura, që do të thonë para të munguara. Apo kushedi se çfarë tjetër. Nuk flet shumë për të atin, e as për familjen, madje as mbiemrin nuk e tregon. Në vend të kësaj i pëlqen të luajë me gjëegjëza. Di shumë të tilla dhe t’i thotë të gjitha sapo t’i japësh pak afrimitet. Është xheloz për fëmijët e tjerë, “kolegë†të tij, se i duket sikur ata shesin më shumë. Sidomos vajzat e vogla të veshura me fustane të pastra si të princeshave, e me flokë të kapura me kujdes e me rregull, saqë mund të betohesh që s’ke parë kurrë gjë më të bukur, ashtu siç mund të betohesh që shitësja e vogël e shkrepseve të Andersenit tashmë shet bajame në Tiranë. Por jam i sigurt që edhe fëmijët e tjerë njëlloj mendojnë për të.
Geni ka edhe një shoqe, më të madhe se veten, të cilën e ka njohur në një nga lokalet e Tiranës. Që atë natë ajo shkonte enkas për të, në të njëjtin lokal e në të njëjtën orë, thuajse çdo natë. Bisedojnë për minuta të tëra, e ndoshta gjatë atyre minutave shitësi i vogël i bajameve ndjehet edhe pak fëmijë si gjithë fëmijët, duke harruar ose të paktën lënë mënjanë bajamet me kripë, me kausha të vegjël. Ajo i ka dhuruar një libër, “Aventurat e Tom Sojeritâ€, i cili i pëlqen shumë. Natën që ia dhuroi, rrugës për në shtëpi lexoi nëntë faqe, kurse mbrëmjen tjetër e kishte kaluar të njëzetën. Vetëm librat ka, edhe ata me pakicë, se filma vizatimorë nuk ka parë pothuajse fare. Nuk e ka parë filmin “E bukura dhe bishaâ€, madje as “Shrekâ€-un. Nuk e di a e ka një televizor në shtëpi, por kjo është një pyetje shumë e pavend për t’iu bërë një fëmije. Nëse ulesh në ndonjë nga baret e bukura në Tiranë, të rrish pak me dikë që e ke përzemër e të flasësh për jetën në përgjithsi, duke dashur të mos ndjehesh i varfër për rreth një orë, ashtu siç ndjehesh gjithë ditën, kur sheh gjëra që s’mund t’i blesh e kur dëgjon për vende ku nuk mund të shkosh, prapë nuk është e mundur. Se vijnë shitësit e vegjël të bajameve, të leukoplastëve, stilolapsave, cigareve ose thjesht të mëshirës dhe të kujtojnë edhe një gjë tjetër: nuk i ndihmon dot ata! Madje as dyqind lekë të vjetra bajame nuk ia lejon dot vetes të harxhosh, se i ke llogaritur; Një kafe ti, një makiato e fejuara, dyqind lekë bakshish e dymijëlekëshin e ke futur në xhepin tjetër dhe e ke ndarë mendjen që nuk e ke. Ulesh aty e vetëm do të harrosh ditën e punës, vaktet që do t’i kishe dashur ndryshe e vitrinat plot e përplot me zbrazëti materialiste, që të kujtojnë se xhepi s’ti mban, por që prapëseprapë nuk e bën dot dhelprën e uritur që s’e arrin dot rrushin. Por nuk është ky problemi! Ka me dhjetëra shoqata që mbrojnë të drejtat e fëmijëve, kushedi se sa konventa ndërkombëtare e ligje që ndalojnë punën e tyre, por në Tiranë, ndoshta nuk konsiderohet punë të shesësh ç’të mundesh që pesë vjeç, ndoshta ngaqë nuk paguan sigurime. Dhe nuk bëhet fjalë për fëmijë romë të parregjistruar e që është relativisht e vështirë të kontrollohen, por për fëmijë që shkojnë në shkollë çdo ditë, e as shkolla e as drejtoritë arsimore, ministria apo kush e ka detyrën të kujdeset për ta, nuk vënë alarmin, nuk pyesin se ku mund të përfundojnë këta fëmijë, nëse një ditë të bukur një tjetër Brown vë këmbë në këto anë e i mbledh në ndonjë qendër për t’i ndihmuar. E ndoshta ndihmon edhe familjet e tyre me ndonjë vend pune, ndonjë dhuratë shtesë e në fund, ata që vuajnë janë fëmijët. “Ne†flasim, “ata†heshtin, e fëmijët shesin në çdo rrugë, ku kalojnë makina, njerëz të çdo lloji, me qëllime të çdo lloji. E fëmijët janë të pandërgjegjshëm, por të pambrojtur. Të pambrojtur siç është e pambrojtur e drejta e tyre për të mos punuar deri sa të jenë të aftë për këtë.
